Historia duszpasterstwa w diecezji katowickiej
I. Duszpasterstwo Głuchoniemych do 1945
Na początku XX w. rodziło się w Polsce wiele poważnych problemów dotyczących powstania szkolnictwa specjalistycznego. W trosce o moralne i religijne zdrowie ludzi dotkniętych kalectwem słuchu Kościół otoczył ich szczególną opieką. Duże zasługi w tej dziedzinie ma diecezja katowicka, w której działają trzy okręgi:
- katowicki
- chorzowski
- rybnicki
Specjalistyczne duszpasterstwo głuchych i głuchoniemych zostało zapoczątkowane w 1905 roku. W tym bowiem czasie katowiccy niesłyszący z własnej inicjatywy założyli stowarzyszenie pod nazwą: „Katolicki Związek Głuchoniemych pod wezwaniem św. Józefa”.
Duchownymi opiekunami wyżej wymienionego związku byli kapłani parafii Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w Katowicach, a zwłaszcza jej wikariusz ks. Artur Spielvogel /1882-1932/.
Nabożeństwa dla głuchych z Katowic i okolicy zainicjował w roku 1909 ks. Jan Wodarz /1881-1961/, późniejszy proboszcz i dziekan parafii w Mysłowicach – Krasowach. Zetknął się on z problemem głucho-niemoty we własnej rodzinie. Jego wuj, Józef Czech, był głuchoniemy. Prawdopodobnie od niego nauczył się migów, które umożliwiały mu porozumienie się z głuchoniemymi. Odprawiał również, do roku 1918, nabożeństwa dla głuchoniemych w kaplicy sióstr Jadwiżanek w Katowicach – Bogucicach.
Trzecim z kolei duszpasterzem głuchoniemych w Diecezji Katowickiej był ks. Maksymilian Wojtas /1886-1962/. W czasie gdy był w parafii Niepokalanego Poczęcia N.M.P. w Katowicach, zgłosili się do niego głuchoniemi prosząc o przygotowanie do przyjęcia sakramentu małżeństwa. Przeszkodą była nieznajomość języka głuchoniemych. Ks. Wojtas postanowił dobrze opanować język migowy, uczestniczył więc w kursie szkoleniowym w 1915 r. Po tym kursie poświęcił się pracy z niesłyszącymi i był ich duszpasterzem przez 25 lat /1915-1940/. Odprawiał nabożeństwa w kaplicy szpitalnej Sióstr Elżbietanek w Katowicach, później też w Chorzowie w kaplicy Sióstr Szarytek.
Trzej wymienieni kapłani byli pionierami pracy duszpasterskiej z głuchoniemymi i oni też wypracowali podstawy pod specjalistyczne duszpasterstwo głuchoniemych.
Godny odnotowania jest fakt, że katowiccy głuchoniemi posiadali swój sztandar, który niestety zaginął po zakończeniu drugiej wojny światowej. Nowy sztandar, wzorowany na poprzednim, został ofiarowany przez głuchoniemych podczas uroczystości 100-lecia duszpasterstwa w Diecezji Katowickiej. Poświęcił go ks. abp Damian Z i m o ń, Opiekun Krajowego Duszpasterstwa Głuchych z ramienia Episkopatu.
Od zakończenia I wojny światowej działał na terenie Chorzowa i okolic związek głuchych pod nazwą: „Katolickie Stowarzyszenie Głuchoniemych pod wezwaniem św. Antoniego”.
Specjalne nabożeństwa dla głuchoniemych z Chorzowa i okolic odprawiał ks. Jan Besler w latach 1918-1920. Nabożeństwa te odbywały się najpierw w Zakładzie św. Józefa przy ul. św. Piotra a następnie w Zakładzie Serca pana Jezusa w Chorzowie. W 1920 r. Duszpasterstwo głuchoniemych przejął ks. Józef Godzik, wikariusz parafii św. Barbary w Chorzowie i prowadził je do 1923r. Po nim opiekę sprawował do 1940 r ks. Maksymilian Wojtas.
Od 1940 r. duszpasterstwem głuchoniemych zajął się ks. Konrad Lubos, wikary parafii św. Barbary w Chorzowie, działalność duszpasterską prowadził niestrudzenie, do emerytury, na stanowisku referenta duszpasterstwa specjalnego przy Kurii Diecezjalnej w Katowicach.
Do form duszpasterstwa specjalnego należały pielgrzymki głuchoniemych do Piekar Śląskich. Pierwszą pielgrzymkę zorganizował ks. Wojtas w 1932 roku. Sporadycznie organizował je także na Górę Św. Anny. W czasie drugiej wojny światowej pielgrzymki do Matki Bożej Piekarskiej organizował ks. Konrad Lubos wraz z ks. Janoszką z Bytomia.
Z niektórych materiałów archiwalnych można wnioskować, że przed powstaniem diecezji katowickiej, istniał jeszcze inny okręg duszpasterstwa głuchoniemych, którego centrum stanowił Rybnik.
Nabożeństwa dla głuchoniemych w Rybniku odprawiał do 1924 roku O. Gołąbek ze Zgromadzenia Księży Werbistów. Po nim byli ks. Michał Matejczyk oraz ks. Kasper Reginek, który w 1925 roku odbył w Zakładzie dla głuchoniemych w Raciborzu kurs, aby zaznajomić się z mową migową i psychiką głuchoniemych.
II. Duszpasterstwo Głuchoniemych w latach 1945 – 1992
W 1958 roku Episkopat Polski powołał do życia Ogólnopolski Sekretariat Duszpasterstwa Specjalnego z siedzibą przy Kurii Diecezjalnej w Katowicach. Opiekunem tego duszpasterstwa z ramienia Episkopatu został ks. bp Herbert Bednorz, Ordynariusz katowicki.
Struktura organizacyjna tego duszpasterstwa przedstawia się następująco :
- Ogólnopolski Sekretariat Duszpasterstwa Głuchoniemych
- Diecezjalny referat Duszpasterstwa Specjalnego przy Kurii Diecezjalnej
- Ośrodki Duszpasterstwa Specjalnego w terenie
W Diecezji Katowickiej do 25.03.1992 [1] roku było czternaście ośrodków. Jeden ośrodek obejmuje dwa lub trzy dekanaty. Centrum danego ośrodka stanowi miasto, w którym mieszka najwięcej głuchoniemych. Ks. bp Ordynariusz ustanawia w tym mieście duszpasterza głuchoniemych, który oprócz normalnych zajęć ma obowiązek odprawiać regularnie nabożeństwa dla głuchoniemych.
Po zakończeniu działań II wojny światowej, oprócz już istniejących ośrodków zorganizowano dalszych jedenaście.
Oto istniejące (do 1992) ośrodki na terenie Diecezji Katowickiej;
- 1905 – Katowice
- 1918 – Chorzów
- 1936 – Lubliniec
- 1950 – Pszczyna
- 1952 – Rybnik
- 1952 – Tarnowskie Góry
- 1954 – Bielsko Białą
- 1960 – Cieszyn
- 1962 – Tychy
- 1964 – Wodzisław – Turza Śląska [2]
- 1968 – Mysłowice
- 1968 – Mikołów [3]
- 1971 – Żory
- 1972 – Jastrzębie Zdrój
W 1980 roku Diecezja Katowicka posiadała 14 duszpasterzy osób głuchych, gdyż tyle było ośrodków. Na podstawie zachowanych dokumentów stwierdza się, że na przestrzeni siedemdziesięciu pięciu lat, tj. od 1905–1980 roku na ziemiach wchodzących w skład Diecezji Katowickiej, specjalistycznej pracy duszpasterskiej na rzeczniesłyszących poświęciło się czterdziestu sześciu kapłanów.
Po roku 1992 powstały dwa nowe ośrodki duszpasterstwa Osób Niesłyszących:
- 2014 – Ruda Śląska
- 2016 – Katowice /Koszutka/
Przypisy:
[1] Papież Jan Paweł II bullą “Totus Tuus Poloniae Populus” z dnia 25.3.1992 r. dokonał reorganizacji istniejących diecezji i prowincji kościelnych na terenie Polski. Na mocy bulli powstało 13 nowych diecezji i 8 prowincji kościelnych. Diecezja katowicka została podniesiona do rangi archidiecezji. Tworzy ona, wraz z diecezjami gliwicką i opolską, metropolię katowicką (zwaną też metropolią górnośląską).
[2] Przez pewien czas nabożeństwa odbywały się w Turzy Śląskiej, obecnie w Wodzisławiu.
[3] Okazyjnie nabożeństwa odprawiano już od 1959 roku. Do 2001 roku odprawiano nabożeństwa w starym kościele na ul. Okrzei. W latach 2001-2013 roku odprawiane są w kaplicy sióstr Boromeuszek na ul.Żwirki Wigury. Obecnie msze odprawiane są w kościele Matki Bożej Śnieżnej.